Từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền 2 cấp sẽ chính thức vận hành trên cả nước. Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm tuyên bố các bộ, ngành cần “học tập Bộ Công an”, và coi bộ này như một hình mẫu cải cách.
Tuy nhiên, chủ trương bỏ Công an cấp huyện trong hệ thống tổ chức của Bộ Công an lại đang gây ra một sự rối rắm chưa từng có. Cho đến nay, chủ trương này đang bị đánh giá “rối như gà mắc tóc”, và gỡ mãi cũng chưa xong.
Chủ trương sắp xếp lại xóa bỏ cấp huyện nhằm giảm đầu mối trung gian, để tiết kiệm ngân sách, tạo ra một bộ máy hoạt động hiệu quả. Nhưng trên thực tế, khi triển khai, chủ trương này bộc lộ sự thiếu chuẩn bị chu đáo và đang lâm vào bế tắc.
Ví dụ như, tại TP.HCM, sau khi tiến hành sắp xếp tinh gọn các đơn vị hành chính, thì thành phố đã có đến 168 xã, phường và thị trấn. Như vậy, nếu bỏ công an cấp quận, huyện, thì sẽ có 168 “cơ quan điều tra” cấp xã sẽ phải phát sinh.
Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật hiện hành: Công an cấp xã không phải là cơ quan điều tra. Từ đó, đã dẫn đến câu hỏi “Ai được phép khởi tố, và ra lệnh bắt giữ nghi can ở địa bàn xã?
Theo theo Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay đã quy định, chỉ có công an cấp huyện trở lên mới có thẩm quyền điều tra. Việc xóa bỏ công an cấp huyện nhưng lại không sửa luật đã dẫn đến tình trạng không có cơ quan nào đứng ra để xử lý các vụ án hình sự ở cấp xã.
Theo Thứ trưởng Bộ Công an Trần Quốc Tỏ khẳng định, “Công an cấp xã không phải là cấp điều tra”. Điều đó, đã cho thấy sự mâu thuẫn nội tại trong các chính sách của ngành Công an theo chỉ đạo của ông Tô Lâm.
Nếu muốn công an xã được trao quyền điều tra, hay khởi tố bị can thì cần phải sửa đổi lại luật, và quy định rõ về thẩm quyền khởi tố, và quyền ra lệnh bắt giam. Đây là, điều mà ngay cả nội bộ các cơ quan trong hệ thống tư pháp hiện nay cũng vẫn chưa thống nhất được.
Điều đó đã chứng minh cho thấy, chủ trương thay đổi về tổ chức, đã bộc lộ việc chồng chéo về chức năng khi bỏ Công an cấp huyện. Điều này, còn khiến khi cấp huyện quản lý trung gian bị triệt tiêu, từ đó đã tạo nên gánh nặng cho công an cấp tỉnh.
Trong mô hình mới này, các ý kiến từ nội bộ ngành công an cho rằng, một lãnh đạo công an cấp tỉnh có thể phải trực tiếp quản lý hàng trăm đơn vị công an cấp xã. Từ đó, sẽ dẫn đến việc cơ quan bảo vệ pháp luật chậm phản ứng với các tình huống an ninh trật tự vốn đòi hỏi xử lý nhanh chóng nhất.
Theo giới chuyên gia, cơ quan điều tra của ngành Công An không thể được tổ chức theo tư duy… “rút gọn” để tiết kiệm chi tiêu thường xuyên. Nếu để thiếu cơ quan điều tra ở cấp huyện, sẽ dẫn đến nguy cơ án chồng án, hoặc vấn đề xử lý oan sai sẽ tăng cao.
Việc Tổng Bí thư Tô Lâm coi việc bỏ cấp huyện, là sự “đổi mới mạnh mẽ”. Nhưng trên thực tế đã cho thấy, thể hiện một tư duy thiếu thực tế, mang tính áp đặt và duy ý chí của ông Tô Lâm.
Công luận thấy rằng, “dục tốc sẽ bất đạt”, thay vì trước khi triển khai công cuộc cải cách thì Tổng Bí thư Tô Lâm cho tiến hành khảo sát từ thực tiễn, để đánh giá tác động và thí điểm có kiểm soát, thì chủ trương này không rơi vào bế tắc như hiện nay.
Nhưng, ông Tô Lâm lại cho triển khai với tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”, đã dẫn đến tình trạng các bộ ngành cấp dưới không dám phản biện, chỉ lo ứng phó cho qua chuyện.
Cải cách sắp xếp và tinh gọn bộ máy là tất yếu, nhưng chỉ có ý nghĩa khi xuất phát từ thực tế và tôn trọng tính đặc thù.
Bỏ công an cấp huyện trong khi chưa có thiết kế pháp lý đầy đủ sẽ là một trở ngại, đang làm tê liệt hệ thống bảo vệ pháp luật ở Việt nam hiện nay.
Trà My – Thoibao.de
