I. Giới thiệu: Vì sao cải cách hành chính hiện nay không hiệu quả?
Việt Nam đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng trong quản trị hành chính: bộ máy cồng kềnh, quan liêu, và thiếu hiệu quả.
Việc sáp nhập tỉnh, huyện chỉ là một biện pháp chắp vá, không giải quyết được vấn đề cốt lõi là quyền lực tập trung quá mức vào ĐCSVN và thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực từ người dân.
So sánh với Canada, một quốc gia có hệ thống liên bang gồm ba cấp chính quyền (liên bang, tỉnh bang, và chính quyền địa phương), có thể thấy rằng một mô hình phân quyền hợp lý sẽ giúp quản trị hiệu quả hơn, đồng thời giảm thiểu tình trạng quan liêu, tham nhũng.
Vấn đề đặt ra là: Làm thế nào để thuyết phục ĐCSVN chấp nhận mô hình này mà không làm họ cảm thấy bị đe dọa?
II. Mô hình liên bang: Giải pháp cân bằng quyền lực giữa trung ương và địa phương
Đề xuất cải cách theo mô hình liên bang cho Việt Nam với 3 cấp chính quyền:
1. Chính quyền liên bang (Trung ương): Chỉ tập trung vào các lĩnh vực cốt lõi như quốc phòng – an ninh, ngoại giao – chính trị, và tài chính. Cơ quan trung ương gồm Quốc hội lưỡng viện và một chính phủ thu gọn với các bộ thiết yếu như Quốc phòng, Ngoại giao, Tài chính, Tư pháp.
2. Chính quyền vùng (States/Provinces): Việt Nam chỉ nên có 3 vùng (Bắc, Trung, Nam), quản lý tất cả các vấn đề kinh tế – xã hội. Mỗi vùng có chính quyền riêng với Hội đồng dân cử và quyền quyết định chính sách kinh tế, giáo dục, y tế, v.v.
3. Chính quyền địa phương (Municipalities): Quản lý trực tiếp các thành phố, quận, huyện theo nhu cầu thực tế, giúp người dân gần gũi hơn với chính quyền và có tiếng nói trong các quyết sách ảnh hưởng trực tiếp đến họ.
III. Vì sao mô hình này khả thi trong 5 năm (2025-2030)?
Nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam chưa sẵn sàng cho một hệ thống liên bang vì chính trị còn tập trung vào ĐCSVN. Tuy nhiên, nếu cải cách theo lộ trình 5 năm, điều này hoàn toàn khả thi.
1. Giai đoạn 1 (2025-2027): Cải cách cấp huyện/xã và cấp vùng
• Thí điểm trao quyền tự chủ nhiều hơn cho một số tỉnh/khu vực kinh tế trọng điểm để kiểm chứng hiệu quả phân quyền.
• Tách ĐCSVN ra khỏi hệ thống hành chính nhà nước ở cấp huyện/xã, để chính quyền địa phương hoạt động độc lập hơn, nhưng vẫn duy trì sự kiểm soát của trung ương ở giai đoạn đầu.
• Sáp nhập tỉnh theo mô hình 3 vùng để thống nhất quản lý cấp trung gian, giúp tránh tình trạng các địa phương hoạt động như “sứ quân” riêng lẻ.
2. Giai đoạn 2 (2028-2030): Cải cách cấp liên bang
• Sau khi chính quyền địa phương và vùng vận hành ổn định, chuyển đổi cấp trung ương thành chính quyền liên bang với nhiệm vụ thu hẹp, tập trung vào an ninh – quốc phòng, chính trị – ngoại giao, và tài chính.
• Cải tổ Quốc hội thành lưỡng viện, với một viện đại diện cho dân số, một viện đại diện cho các vùng, giúp cân bằng quyền lợi giữa các khu vực.
• Loại bỏ sự kiểm soát trực tiếp của ĐCSVN với chính quyền bằng cách để các hội đồng dân cử có quyền quyết định chính sách mà không cần thông qua Đảng.
IV. Cách thuyết phục ĐCSVN chấp nhận lộ trình này
Một cải cách lớn như vậy có thể bị ĐCSVN xem là mối đe dọa. Tuy nhiên, có thể thuyết phục họ rằng đây không phải là đa đảng ngay lập tức, mà là một cách giúp họ duy trì quyền lực ổn định hơn, trong khi giảm bớt gánh nặng hành chính và tránh bất ổn xã hội.
1. Trấn an trung ương rằng ĐCSVN vẫn giữ quyền kiểm soát trong giai đoạn đầu – chỉ cải cách ở cấp địa phương trước để thử nghiệm, sau đó mới mở rộng lên cấp vùng và liên bang.
2. Nhấn mạnh lợi ích kinh tế – phân quyền giúp chính quyền địa phương linh hoạt hơn trong điều hành kinh tế, thu hút đầu tư, tăng trưởng nhanh hơn.
3. Giúp ĐCSVN có hình ảnh “đổi mới lần hai” – nếu họ đi đầu trong cải cách, họ có thể tiếp tục duy trì vai trò cầm quyền mà không cần đàn áp mạnh tay.
V. Kết luận: Cải cách hay tụt hậu?
Mô hình hành chính hiện nay của Việt Nam là rào cản lớn cho phát triển. Nếu chỉ sáp nhập tỉnh mà không thay đổi cơ chế quản lý, thì chỉ là một hình thức “hành là chính” mới.
Trong khi đó, một hệ thống liên bang với lộ trình cải cách hợp lý trong 5 năm có thể giúp Việt Nam phát triển bền vững hơn mà vẫn giữ được sự ổn định chính trị.
Câu hỏi đặt ra là: Liệu ĐCSVN có dám đi bước đầu tiên để trao quyền lại cho người dân, hay sẽ tiếp tục duy trì bộ máy quan liêu trì trệ, để rồi đất nước tiếp tục tụt hậu?
Ls. Vũ Đức Khanh
18/3/2025
*****
Nguồn tham khảo:
https://daidoanket.vn/bo-truong-pham-thi-thanh-tra-tieu-ban-cai-cach-hanh-chinh-de-xuat-tam-nhiem-vu-co-ban-10301800.html
